De Brits-Amerikaanse romanschrijfster Jackie Collins is op 19 september 2015 overleden aan de gevolgen van borstkanker. Ze was 77 jaar oud.
Jacqueline Jill Collins (Londen, 4 oktober 1937) wilde aanvankelijk, net als haar vijf jaar oudere zus Joan, actrice worden. Ze verscheen eind jaren vijftig en begin jaren zestig in wat films en televisieseries, heeft zelfs even gezongen, maar besloot zich toen op het schrijven van romans toe te leggen.
Haar eerste roman, The World Is Full of Married Men, verscheen in 1968 en werd door de suikerspinroze historische-liefdesromanschrijfster Barbara Cartland omschreven als `nasty, filthy and disgusting.’ Dat lijkt me een aanbeveling. Ik bedoel, ranzig, smerig én walgelijk? Say no more.
De hitsige boeken van schrijfsters als Jackie Collins en Jacqueline Susann (Valley of the Dolls, 1966) veroorzaakten vanaf midden jaren zestig een sensatie die vergelijkbaar is met, en zelfs groter was dan, de hoeveelheid stof die de sm-seksroman Vijftig Tinten Grijs van fan-fictionschrijfster E.L. James bij publicatie in 2011 deed opwaaien. Jackie had overigens weinig op met die erotisch bedoelde sm-roman, ze was niet dol op de onderdanige rol van de heldin in het boek van E.L. James (`I prefer women who kick ass and don’t get their ass kicked!’) Een tijd lang had ze boven haar Facebook-profielfoto een omslagfoto met een citaat uit het Britse tijdschrift OK!: `Forget 50 Shades of Grey… Jackie is 50 Shades of FAB!’ Fabelachtig was de romancière zeker, en wel bijna 50 jaar lang.
De boeken van Collins cum suis hebben een relatief grote culturele en maatschappelijke invloed gehad. Culturele invloed, omdat veel van die romans verfilmd zijn en mede hebben bijgedragen aan het ontstaan, de vormgeving en onderwerpkeuze van tv-series als Dynasty en Falcon Crest, waarin sterke vrouwen de bovenhand hadden. Maatschappelijke invloed, omdat hun publicatie samenviel met de zogenoemde Tweede Feministische Golf van de jaren zestig en zeventig en ze in meerdere opzichten taboedoorbrekend bleken. Het valt nog te bezien of Vijftig Tinten Grijs een vergelijkbare invloed op mens en cultuur zal hebben, op waarschijnlijk uitverkoopbakken vol halfbakken sm-films en een stijging in de verkoop van die met roze nepbont beklede sekshandboeien na.
Nu moet Collins’ maatschappelijke invloed ook weer niet overdreven worden; ze heeft vooral miljoenen mensen vermaakt en laten dromen, en dat is op zich al een bewonderenswaardige prestatie. Daarnaast kunnen haar personages, zoals gebruikelijk in het genre, nogal karikaturaal zijn. Ook komen er in haar werk echt niet alleen maar sterke, zelfstandige, seksueel bevrijde, geweldige vrouwen voor, zoals nu overal wordt beweerd, maar ook zwakke en nymfomane en alcoholistische en bitchy en gefrustreerde, slechte, onbetrouwbare en andere stereotypebevestigende vrouwen. Net het echte leven, maar dan overdreven, inclusief mannen, die er in haar verhalen vaak minstens net zo bekaaid vanaf komen.
Ik heb Jackie dus gelezen, hoewel slechts drie van haar vertellingen want toen wist ik het wel. Beverly Hills. Diamanten. Onbesuisde seks. Limousines. Champagne. Kinky seks. Roem. Rijkdom. Betaalde seks. Gangsters. Geweld. Gedwongen seks. Geheimen. Bedrog. Wraakseks. Schandalen. Overspel. Groepsseks. Uiteindelijk heeft ze daar eenendertig bestsellerromans mee volgeschreven (een tweeëndertigste boek was een kookboek), waarvan er acht ontwikkeld zijn tot bioscoopfilm, tv-film of tv-serie. Haar werk is in veertig talen vertaald, en ze heeft wereldwijd in totaal zo’n vijfhonderd miljoen boeken verkocht. Enfin, nasty, filthy and disgusting heeft Jackie een vermogen opgeleverd dat in 2011 geschat werd op 60 miljoen Britse pond, oftewel bijna 82 miljoen euro.
Getuige die getallen, wist Collins van verhalen vertellen, onderhoudende verhalen, voor wie van het genre houdt. Haar werk is degelijk, het is Dynasty op papier, maar dan doorgaans gesitueerd in filmkolonie Hollywood / Beverly Hills / Los Angeles, waar de schrijfster sinds begin jaren tachtig zelf ook woonde. (Ze had vanaf 1960 naast de Britse nationaliteit ook de Amerikaanse.) Ook bevatten haar boeken meer geweld dan de gemiddelde primetime soap, en vooral veel meer… seks. In het laatste tv-interview dat ze gaf – negen dagen voor haar overlijden vloog ze er nog voor van Los Angeles naar Londen en terug – zei ze dat ze alle standjes in haar boeken eerst zelf uitprobeerde, om er schaterlachend aan toe te voegen dat ze daarom nu zo uitgeput was. We hoeven het niet allemaal te geloven – we weten inmiddels dat ze uitgeput was van een zes jaar lange strijd tegen kanker. En al die andere, voor Amerikaanse en Britse begrippen prikkelende uitspraken over haar seksperimenten, die kunnen best waar zijn, en voor hetzelfde geld zijn ze niets anders dan een onderdeel van haar degelijk geconstrueerde, beheerste imago – maar ik kan de pop-art-factor van het fenomeen Jackie Collins wel waarderen. Vooral omdat ze ondanks de relatieve onnatuurlijkheid toch redelijk natuurlijk overkwam.
Met haar persoonlijkheid, en in de eerste plaats met al die sensationele romans, is Collins de belichaming geworden van haar generatie schrijfsters, een boegbeeld van haar genre. Dat is geen kleinigheid, en het is geen toeval. Ze was een intelligente zakenvrouw die wist wat ze deed, ze kende haar beperkingen en werkte onvermoeibaar, gebruikte haar talenten, contacten en charmes en deed voor hoe een vrouw het goed kon hebben.
Hoewel ik geen deel uitmaak van haar doelgroep en nooit veel op haar heb gelet, heb ik haar altijd een coole chick gevonden. Stoer. Eigenlijk vond ik Jackie met die net-niet-ordi chic van haar net een tikkie chiquer dan zus Joan. Vooral wanneer haar ogen verborgen gingen achter die typische montuurloze zonnebrillen met die bruinige en naar onderen toe steeds lichter wordende spiegellenzen, en daaronder die glanzende en ook bijna bruine lippenstift. Een herkenbare vrouw met een herkenbaar imago. Als je Jackie zag, zag je dure sieraden, panterprint, palmbomen, zwembaden en getoupeerde kapsels.
Wanneer ik Jackie zie, zie ik ergens in een hoek van mijn geestesoog ook altijd weer Joan, de immer scherp omlijnde actrice van wie Jackie bijna een soft-focusversie leek en die in twee films naar Jackies boeken en scenario’s de hoofdrol speelde: The Stud (1978) en het vervolg daarop, The Bitch (1979). Allebei pulpfilms, maar heel onderhoudend door met name het ultragestyleerde tijdsbeeld.
Bontvellen op bedden. Haardvuren gefilmd door fonkelende glazen brandy on the rocks heen. Seks. Veel lange scènes in discotheken. Een bij tijd en wijle poedelnaakte Joan die de rol van Alexis oefent voordat ze Alexis werd. Seks. Eendimensionale quasi-gangsters. Onnavolgbare plot die om, ehm… onduidelijke redenen (seks) toch boeit. Vergeten acteur met jarenzeventigbronstigheid. Borstkas van de bronstige acteur in kwestie. En, je raadt het nooit… seks. Als je de trailer van The Stud bekijkt, heb je de twee films zo goed als gezien.
Beide als softporno bestempelde `pieces of exploitation’, zoals Joan ze zelf in een van haar autobiografieën noemt, waren een succes. Ze leverden Joan de megarol van Alexis in Dynasty op en brachten Jackie naar het absolute commerciële hoogtepunt dat haar schrijverscarrière in de jaren tachtig beleefde.
De films zijn zó hypermodieus vormgegeven – met de destijds allerlaatste interieurtrends, de allernieuwste discohits, de allerhipste designeroutfits – dat ze haast bij uitkomst al aller-hopeloos passé waren. Maar die vergeelde discoglamour, gevat in een nogal onrealistisch, gesublimeerd tijdsbeeld, blijft mooi om te zien.
Net als Jackie, de enigszins onrealistische sublimatie van de onderkoeld elegante glamourvrouw, een van de vormgevers van de populaire cultuur van het einde van de twintigste eeuw. De geridderde Britse Dame die gekunstelde chic leverde aan de Hollywood-trash, en ongekunstelde trash aan de Brit-chic en aan iedereen die op een luchthaven langs een kiosk liep. Fabulous indeed.
Tasio Ferrand © 23 september 2015